Pêşî: COVID-19 çi ye?

COVID-19 nexweşiya enfeksiyonê ye ku ji hêla koronavirusê herî dawî ve hatî kifş kirin çêdibe. Ev vîrus û nexweşiya nû berî ku belavbûnê di Kanûna 2019an de li Wuhan, Çînê dest pê bike, nedihat zanîn.

Duyem: COVID-19 çawa belav dibe?

Mirov dikarin ji kesên din ên ku vîrus heye COVID-19 bigirin. Nexweşî dikare ji mirovekî bo mirovekî din bi rêya dilopên piçûk ji poz an dev belav bibe ku dema kesekî bi COVID-19 dikuxe an bêhna xwe dide belav dibin. Ev dilop li ser tişt û rûberên li dora mirov dikevin. Dû re mirovên din bi destdana van tişt an rûberan, dû re jî bi destdana çav, poz an devê xwe COVID-19 digirin. Mirov dikarin COVID-19 bigirin ger ew dilopên ji kesekî bi COVID-19 ku dikuxe an bêhna xwe dide bêhna xwe bidin. Ji ber vê yekê girîng e ku meriv ji kesekî nexweş zêdetir ji 1 metre (3 ling) dûr bimîne. Û dema ku mirovên din bi kesekî ku vîrus heye re demek dirêj di cîhek hermetîk de dimînin, dibe ku ew jî vegirtî bibin her çend mesafeya wan ji 1 metreyî zêdetir be jî.

Tiştekî din jî, kesên ku di dema înkubasyonê ya COVID-19 de ne, dikarin vîrusê li kesên nêzîkî xwe jî belav bikin. Ji kerema xwe li xwe û malbata xwe xwedî derkevin.

Sêyem: Kî di bin xetereya pêşketina nexweşiyên giran de ye?

Her çiqas lêkolîner hîn jî li ser bandora COVID-2019 li ser mirovan lêkolîn dikin jî, kesên pîr û kesên ku berê nexweşiyên wan hene (wek tansiyona bilind, nexweşiya dil, nexweşiya pişikê, penceşêr an şekir) ji yên din pirtir nexweşiyên giran digirin. Û ew kesên ku di nîşanên destpêkê yên vîrusê de lênihêrîna bijîşkî ya guncaw nabînin.

Çarem: Vîrus çiqas li ser rûyê erdê dimîne?

Nayê zanîn ka vîrusa ku dibe sedema COVID-19 çiqas li ser rûberan dimîne, lê xuya ye ku ew mîna koronavîrusên din tevdigere. Lêkolîn destnîşan dikin ku koronavîrus (di nav de agahdariyên pêşîn ên li ser vîrusa COVID-19) dikarin li ser rûberan çend demjimêran an jî heta çend rojan bidomînin. Ev dikare di bin şert û mercên cûda de (mînak celebê rûber, germahî an şilbûna jîngehê) biguhere.

Eger hûn difikirin ku rûyek dibe ku vegirtî be, wê bi dezenfektanek sade paqij bikin da ku vîrusê bikujin û xwe û yên din biparêzin. Destên xwe bi dezenfektanek destan a li ser bingeha alkolê paqij bikin an jî bi sabûn û avê bişon. Ji destdana çav, dev, an pozê xwe dûr bisekinin.

Pêncemîn: Tedbîrên parastinê

A. Ji bo kesên ku li deverên ku COVID-19 lê belav dibe ne an jî di 14 rojên borî de serdana wan kirine

Ger hûn dest bi nexweşketinê bikin, heta ku hûn nîşanên sivik ên wekî serêş, tayê pileya nizm (37.3 C an jortir) û poz biherikin jî, li malê bimînin heta ku hûn baş bibin. Ger ji bo we girîng be ku kesek kelûpelan ji we re bîne an jî derkevin derve, mînak ji bo kirîna xwarinê, wê hingê maske li xwe bikin da ku hûn kesên din nexe nav nexweşiyê.

Eger te ta, kuxik û zehmetiya nefesgirtinê çêbibe, tavilê şîreta bijîşkî bipirse ji ber ku ev dibe ku ji ber enfeksiyonek rêyên nefesê an rewşek din a cidî be. Pêşî telefon bike û ji her rêwîtî an têkiliya dawî ya bi rêwiyan re ji dabînkerê xwe re bêje.

B. Ji bo kesên asayî.

 Li xwekirina maskên cerrahî

 Destên xwe bi rêkûpêk û bi tevahî bi dezenfektana destan a li ser bingeha alkolê paqij bikin an jî bi sabûn û avê bişon.

 Destdana çav, poz û dev ji destdanê dûr bigirin.

Piştrast bike ku tu û kesên li dora te paqijiya nefesê ya baş dişopînin. Ev tê vê wateyê ku dema ku tu dikuxî an dipişkî dev û pozê xwe bi milê xwe yê tewandî an jî bi destmalekê veşêre. Piştre destmala bikarhatî tavilê bavêje.

 Heke hûn xwe nexweş hîs bikin, li malê bimînin. Ger ta, kuxik û nefesgirtina we dijwar be, serî li bijîşkî bidin û pêşwext telefon bikin. Talîmatên rayedariya tenduristiyê ya herêmî bişopînin.

Li ser xalên herî dawî yên COVID-19 (bajar an deverên herêmî yên ku COVID-19 bi berfirehî belav dibe) agahdar bimînin. Heke gengaz be, ji seyaheta bo cihan dûr bisekinin - nemaze heke hûn kesekî pîr in an jî nexweşiya şekir, dil an pişikê we heye.